Kim była Maria Montessori?

Maria Montessori urodziła się w Chiaravalle (Włochy) w 1870 roku, zmarła w Holandii w 1952 roku. Jako pierwsza kobieta we Włoszech kończy studia medyczne i zdobyła tytuł dottoresy.

Po uzyskaniu doktoratu z psychiatrii, poświęca się pracy pedagogicznej. W 1907 roku otwiera pierwszy dom dziecięcy Casa dei Bambini w najuboższej dzielnicy Rzymu, którym kieruje osobiście. Montessori stworzyła przemyślaną i oparta na pedagogicznym doświadczeniu, koncepcję wychowania i edukacji, którą wyraża powiedzenie: "Pomóż mi zrobić to samemu".

Dzieciństwo to czas wielkich twórczych możliwości, dlatego dziecku potrzebna jest mądra pomoc dorosłych. Wspieranie jego pełnego rozwoju w wymiarach fizycznym i duchowym, emocjonalnym i umysłowym, kulturowym i społecznym staje się podstawą harmonijnej osobowości.

Za wybitne osiągnięcia pedagogiczne Montessori została wyróżniona tytułami Doktora Honoris Causa. Na Uniwersytecie w Sorbonie otrzymała Krzyż Legii Honorowej. Była nominowana do Pokojowej Nagrody Nobla. Wśród napisanych przez nią książek znajdują się takie jak: Tajemnica dzieciństwa, Dziecko w rodzinie, Dziecko w Kościele, Od dzieciństwa do dorosłości.

Jej myśl pedagogiczna doczekała się zaszczytnego wyróżnienia przez Ojca Świętego Jana Pawła II, który 6 sierpnia 1995 roku, przypomniał słowa papieża Pawła VI, wygłoszone w 1970 roku z okazji 100-lecia urodzin Montessori: "tajemnicy jej sukcesu, a w pewnym sensie samych korzeni jej zasług naukowych doszukiwać się należy w jej duszy, czyli szczególnej wrażliwości duchowej i jednocześnie kobiecej, która umożliwiła jej dokonanie przełomowego odkrycia dziecka i pozwoliła zbudować na tej podstawie oryginalny system wychowawczy. Maria Montessori doskonale reprezentuje liczne kobiety, które wniosły ważny wkład w postęp kultury" ("L'Osservatore Romano" nr 10(17) 1995).

Pedagogika Montessori upowszechniła się na całym świecie, od Europy poprzez obie Ameryki po Azję działają liczne Przedszkola i Szkoły Montessori. W Amsterdamie znajduje się siedziba Międzynarodowego Stowarzyszenia Montessori. W Polsce ożywienie nastąpiło po 1989 roku, kiedy to otworzyła się możliwość alternatywnego nauczania i wychowania. Przedszkola i Szkoły Montessori działają w większych ośrodkach: Lublinie, Łodzi, Krakowie, Poznaniu, Warszawie, a następne wciąż przybywają.
Odkrycie dzieciństwa

Odkrycie dzieciństwa

Wielkie zaangażowanie w wychowanie i edukację dziecka doprowadziło Montessori do odkrycia dzieciństwa jako okresu, w którym dokonuje się dynamiczny i wszechstronny rozwój osobowości człowieka. Pierwszy etap dzieciństwa od 0-6 lat to czas, kiedy umysł dziecka jest niezwykle chłonny, twórczy, formuje się inteligencja i predyspozycje psychiczne. Charakterystycznym sposobem nawiązywania kontaktu ze światem, jest aktywne poznanie poprzez zmysły i ruch. Do 3 roku życia dziecko przejawia zdolność chłonięcia całym sobą wszystkiego, co je otacza. Ten cud chłonności jest najintensywniejszym w życiu dziecka czasem, w którym nieświadomie przyjmuje wszystkie wrażenia i chce poprzez własną aktywność je przetworzyć i na nie odpowiedzieć. W tym czasie uczy się łatwo, chętnie i z entuzjazmem. Ta wyjątkowa zdolność uczenia się trwa nadal, w postaci pojawiających się przejściowo faz chłonności. Może to być faza chłonności na mówienie, porządek, chodzenie, poznawanie poprzez zmysły, nawiązywanie kontaktów społecznych itp. W tym czasie dziecko z pasją kieruje swoją uwagę na pewne elementy otaczającego świata wytrwale powtarza określone działanie, dzień po dniu, do czasu kiedy nie zdobędzie określonej sprawności. Głębokie skupienie, które wtedy dziecko osiąga Maria Montessori nazywa polaryzacją uwagi. To przeżycie wyzwala w dziecku radość, siłę i odwagę twórczego działania. Porządkuje chaos wrażeń, sprzyja nawiązywaniu przyjaznych kontaktów z innymi i światem. Dziecko staje się coraz bardziej świadome, potrafi kierować swoją wolą i może rozwijać swoje posłuszeństwo. Maria Montessori taki stan zachowań dziecka nazywa normalizacją. Objawia się nam dziecko pełne wewnętrznej równowagi, samodzielne, otwarte na służenie innym, dbające o porządek w toczeniu, troskliwe dla świata przyrody.

Co wyróżnia Pedagogikę Montessori?

Wychowanie i edukacja w Pedagogice Montessori opierają się na szacunku dla godności dziecka. W związku z tym dobierane są takie formy pomocy, które uwzględniają jego wielką wrażliwość i poznawczą chłonność, pęd do samodzielnego zdobywania praktycznych umiejętności oraz gotowość do przyjmowania pozytywnych wzorców i postaw społecznych.

Przygotowane otoczenie

Już od najmłodszych lat dziecko fascynuje się wieloma tematami: geometrią, gramatyką, geografią, biologią, astronomią itd. czyli tym, co stanowi fundament umysłowego rozwoju. Odpowiadając na tę poznawczą chłonność i gotowość do twórczego działania w Szkołach i Przedszkolach Montessori nauczyciele przygotowują środowisko edukacyjne tzw. przygotowane otoczenie. Proponuje ono dziecku różnorodną tematykę zajęć. Dzieci ćwiczą z pomocami rozwojowymi, poprzez konkret poznają pojęcia z zakresu wielkości, dźwięku, barwy itd. Poznają litery swojego imienia, a potem kolejne tak, że wkrótce zaczynają pisać pierwsze słowa, czytać. Odrysowują kontynenty, kraje świata. Układają karty przedstawiające rozwój motyla, różne gatunki zwierząt. Sadzą i pielęgnują rośliny. Liczą, dodają, odejmują.

Dzieci kochają ruch, aktywność - w ten sposób bowiem nawiązują kontakt ze światem. Przygotowane otoczenie zapewnia swobodę działania, wspiera samodzielność w zdobywaniu określonych sprawności. Montessoriańska sala przedszkolna wyposażona jest w niskie i otwarte regały, lekkie stoliki i krzesełka, tak, by swobodnie dzieci mogły nimi manipulować. Ważny jest łatwy dostęp do wody, bowiem dzieci wykorzystują ją do wielu ćwiczeń np. podlewania kwiatów, mycia naczyń, przelewania kolorowych płynów.

Dzieci uczą się same dbać o przygotowane otoczenie, służą temu zgromadzone sprzęty, dopasowane do ich wzrostu, takie jak: wiaderko, zmiotka, szufelka, szmatka. Wreszcie istotny jest piękny, estetyczny wystrój sali, dużo zieleni, zbiory przyrodnicze: muszle, kamienie, kasztany, szyszki.

Materiał Montessori

W zasięgu ręki dziecka znajdują się następujące opracowane pomoce zwane materiałem Montessori.

1. materiał do ćwiczeń praktycznego życia; związany z samoobsługą, np. ramki do zapinania guzików, zawiązywania sznurowadeł, zestaw do przesypywania, segregowania. z troską o środowisko: przybory do sprzątania; zwyczajami i normami społecznymi, ze szczególnym uwzględnieniem narodowych tradycji. W zakres ćwiczeń praktycznych wchodzą też ćwiczenia balansu i równowagi, do których zaliczamy chodzenie po namalowanej na podłodze elipsie. Służą one rozwijaniu gracji w poruszaniu się i zharmonizowaniu ciała w ruchu.
2. materiał sensoryczny - rozwijający poznawanie przez zmysły i pomagający zrozumieć pojęcia dotyczące: wielkości, barwy, dźwięku, ciężaru, temperatury itd. Dzieci podczas pracy z tym materiałem odnajdują: pary, szeregi, kontrasty. Doświadczenia te przygotowują do myślenia abstrakcyjnego, w którym ważne jest porównywanie, różnicowanie, szeregowanie, porządkowanie.
3. materiał do nauki języka - w ćwiczeniu pisania i czytania wykorzystywane są tematy przyrody, geografii, anatomii.
4. materiał do matematyki - różnorodny i tworzący ciągłość tematów, tak że dziecko z łatwością może rozwiązywać kolejne matematyczne problemy.
5. materiał rozwijający szerokie poznanie świata w wymiarach ekologii, współistnienia ludzi różnych kultur, poszanowania dla życia.
6. materiały artystyczne związane z ekspresją plastyczną, muzyczną, zręcznościową dziecka.
7. materiały religijne - wychowanie religijne w Pedagogice Montessori jest włączone w całość procesu wychowawczego. Pomóż mi samodzielnie poznać Boga - prosi dziecko.

Przygotowane otoczenie, które jest miejscem wzrastania i wspierania tego, co w dzieciach dobre odpowiada na tę prośbę. W wydzielonej części sali znajdują się symbole chrześcijańskie: krzyż, figura Maryi. Spotkania religijne są prowadzone w oparciu o Biblię i liturgię wg katolickiego kalendarza liturgicznego. Dla małych dzieci centralnym spotkaniem jest spotkanie z Dobrym Pasterzem w przypowieści. Wprowadza ono w tajemnicę Jezusa Chrystusa. Dzieci mogą posługiwać się materiałem religijnym. To ważny moment: pozwala on bowiem na osobiste przeżycie i daje dziecku swobodę w przyjmowaniu duchowego daru. Między 2 a 6 rokiem życia dziecko potrzebuje miłości, która ochrania. Odkrycie Bożej miłości i opieki stanowi dla dziecka radość i wzmocnienie.

Materiał Montessori jest prosty, estetycznie wykonany i uwzględnia zasadę stopniowania trudności oraz element samokontroli. Tworzy logiczną ciągłość tematów. Zdobytą wiedzę dziecko potrafi wykorzystać w praktyce, np. ćwicząc z materiałem kształcącym wrażliwość na barwy przenosi umiejętność różnicowania kolorów na swoje działanie w otoczeniu. W pracy, tak nazywamy rozumne i sensowne działanie dziecka z materiałem montessoriańskim, zaangażowane są ręce, umysł i zmysły. W ten sposób rozwija ono swoją wyobraźnię, zbiera potrzebne doświadczenia, jaśniejsze stają się abstrakcyjne pojęcia, a zdobywanie wiedzy staje się radością.

Rola nauczyciela

Nauczyciel serdecznie przyjmuje dzieci do grupy i całego przedszkola. Jest świadomy swej odpowiedzialnej i godnej pracy. Jest przewodnikiem wśród dzieci. Nauczyciel organizuje dzieciom bogatą w treści edukacyjne przestrzeń do działania, która zapewnia im swobodę aktywności. Każde dziecko jest inne i inaczej przebiega jego droga rozwoju. Aby zrozumieć jaki rodzaj wsparcia jest mu potrzebny, trzeba zobaczyć dziecko w działaniu.

Nauczyciel wspiera samodzielność, inspiruje, proponuje, stawia granice, a gdy dziecko twórczo i z pasją działa, dyskretnie wycofuje się. Asystuje dziecku w rozwoju, ukierunkowuje jego życiową siłę. Pomaga, aby pojawiający się często w dziecięcym działaniu chaos i destrukcja przekształciły się w uporządkowanie i nabrały sensu. Służą temu prowadzone przez nauczyciela lekcje indywidualne: podstawowe prezentacje prawidłowego posługiwania się materiałem i trzystopniowe lekcje słowne.

Nauczyciel współpracuje z dzieckiem. Może się zdarzyć, że dziecko nie od razu jest gotowe do współpracy, często potrzebuje pewnego okresu na adaptację w nowym dla siebie środowisku. Ważną staje się tutaj montessoriańska zasada daj mi czas. Najważniejsze bowiem dla nauczyciela jest to, aby każde dziecko czuło się kochane i rozumiane.

Lekcje ciszy Często w czasie takich ćwiczeń dzieci siedzą w kręgu na podłodze a nauczyciel cicho i przyjaźnie wypowiada ich imiona. Przebywanie razem w ciszy pomaga w uważnym słuchaniu, patrzeniu.  Do uszu dziecka docierają z całą wyrazistością różnorodne odgłosy, np. szczekanie psa, tyknie zegara. W tym bogactwie odsłania się świat przed dziećmi. Lekcje ciszy nie są przymusowym ograniczeniem swobody, ani zabawą, czy też karą za niesforne zachowanie. Są wytrwałym ćwiczeniem skupienia, koordynacji ruchu i samodyscypliny. Nauczyciel pyta dzieci o zgodę na udział w takiej lekcji. W ten sposób wspiera ich indywidualną motywację. Atmosfera ciszy przedłuża się także na inne zajęcia w przedszkolu. Dzieci kochają ciszę. Pomaga im ona uporządkować emocje, sprzyja wytrwałej twórczej pracy i wyzwala przyjazne uczucia wobec siebie i innych.